حفظ قرآن در صدر اسلامبرای گسترش حفظ قرآن در صدر اسلام عواملی ذکر شده است که در این مقاله به بعضی از این عوامل اشاره می‌کنیم. ۱ - عوامل حفظ قرآن در صدر اسلامدر میان کتب آسمانی، قرآن مجید ویژگی‌هایی دارد که سبب توجه خاص مسلمانان شده است. حفظ و به خاطر سپردن از جلوه‌های این توجه به شمار می‌آید. این سنت تنها به قرآن اختصاص دارد. پیشینیان تورات و انجیل را از رو می‌خواندند و جز پیامبران شان، کسی آن را به خاطر نمی‌سپرد. مسلمانان چنین بدین امر اهتمام می‌ورزیدند که صحابه گاه بر سر وجود یا عدم یک حرف با یکدیگر درگیر می‌شدند. برخی از عوامل گسترش این امر در میان مسلمانان عبارت است از: ۲ - بلاغت و فصاحت قرآنهیچ ملتی به اندازه ی عرب عصر بعثت شیفته ی سخن نبود و به آن عنایت نداشت. نامی که این قوم برای خود برگزید، نشان دهنده ی این توجه و اهمیت است. آنان خود را عرب و دیگران را عجم می‌خواندند. این بدان معنا است که در باور آن‌ها تنها این قوم خاص می‌توانست مقاصد خود را شیوا و روشن بیان کند. مردم این منطقه ی جغرافیایی شعرها و سخنرانی‌های را حفظ می‌کردند. کتاب خدا، از نظر فصاحت و بلاغت و به کارگیری الفاظ کلمات و ترکیبات جملات، آن‌ها را شگفت زده ساخت و جذب کرد. بنابراین، حتی کافران بدان دل بستند و به عنوان متنی در خور ستایش به حفظ آن پرداختند. [۱]
شریعتی، محمد تقی، تفسیر نوین، ص۱۰.
۳ - مضمون زندگی بخش آیاتقرآن مجید کتاب زندگی است. اصول و معارف و احکام الاهی که سعادت بشر را تامین و تضمین می‌کند، دراین کتاب بیان شده است. خداوند می‌فرماید: «ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم.» . به درستی این قرآن (شما را) به سوی آنچه استوار است، راهنمایی می‌کند. «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شی ء.» . و فرو فرستادیم بر تو این کتاب را که بیان کننده و روشن گر همه چیز است. محتوای ارزش مند آیات الاهی، مردم را بر آن داشت در زندگی فردی و اجتماعی به آن توجه کنند و به حفظ آن اهتمام ورزند. ۴ - اهتمام پیامبر به حفظیکی از عوامل مهم گسترش حفظ قرآن در صدر اسلام، تمایل فراوان نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به آن بوده است. بی تردید وقتی امری مورد اهتمام و تشویق مکرر پیشوای جامعه قرار می‌گیرد، در بین مردم رواج می‌یابد و به خوبی از آن استقبال می‌شود. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به قرآن اهتمام می‌ورزید. او نخستین حافظ قرآن بود. و مردم را نیز به تلاوت و حفظ آیات الاهی تشویق می‌کرد. ابن مسعود می‌گوید: نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به من فرمود: از قرآن برایم بخوان.! گفتم: قرآن بر شما نازل شده، من بخوانم؟! فرمود: آری، دوست دارم قرآن را از دیگری نیز بشنوم. من سوره ی نساء را آغاز کردم و تا آیه ی چهل و یک خواندم. اشک از چشمان حضرت جاری شد و فرمود: برای من کافی است. [۴]
تاریخ قرآن، ص۲۳۳.
مسلمانان ـ که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را بسیار دوست داشتند و برای خشنودی وی از جان و مال خویش می‌گذشتند ـ (در حادثه ی حدیبیه، چهارمین و آخرین نماینده ی قریش «عروة بن مسعود ثقفی» برای گفت وگو نزد پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمد. او هنگام مذاکره به ساحت حضرت جسارت کرد. او این طور وانمود می‌کرد که یاران حضرت در آینده وی را رها می‌کنند. پیامبر برای این که پاسخی دندان شکن به تهدید عروه دهد، برخاست و وضو گرفت. «عروه» با چشم خود دید که یاران رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نگذاشتند قطره یی از آب وضوی او به زمین بریزد. بنابراین، به محفل قریش رفت. جریان ملاقات و هدف پیامبر را به سران قریش رسانید و گفت، من شاهان بزرگ را دیده‌ام. قدرت‌های بزرگی مانند قدرت کسرا، قیصر روم و سلطان حبشه را مشاهده کرده‌ام؛ ولی موقعیت هیچ کدام مانند محمد نبود. من با دیدگان خود مشاهده کردم که یارانش نگذاشتند، قطره آبی از وضوی او به زمین بریزد و برای تبرک آن را تقسیم کردند. اگر مویی از محمد بیفتد، بی درنگ آن را برمی دارند. [۵]
سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، ج۲، ص۱۸۸- ۱۸۹.
مسئله ی حفظ قرآن را جدی گرفتند و در راس برنامه‌های خود را قرار دادند.۵ - جایگاه والای حافظانحافظان قرآن در صدر اسلام از جایگاهی ویژه برخوردار بودند. بزرگان دین و مردم آن‌ها را احترام و تشویق می‌کردند و به پست‌های کلیدی و ارزش مند می‌گماردند. مالک بن انس می‌گوید: کسی که سوره بقره و آل عمران را به خاطر سپرده بود، در نظر ما بزرگ می‌نمود. [۶]
سیوطی، جلال الدین، الاتقان، ج۱، نوع ۱۹، ص۲۲۹.
مولوی در این زمینه چنین سروده است: ربع قرآن هرکه را محفوظ بود جد فینا از صحابه می‌شنود ۶ - پاداش اخرویپاداش و ثواب‌هایی که برای حافظان قرآن در نظر گرفته شده است نیز در گسترش حفظ آیات الاهی بسیار مؤثر بود. ۷ - پانویس
۸ - منبعسایت اندیشه، برگرفته از مقاله «حفظ قرآن در صدر اسلام» رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|